Συμβόλαια δικαιωμάτων προαίρεσης είναι συμβόλαια για μελλοντικές αγοραπωλησίες
χρεογράφων, παρόμοια με τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης (ΣΜΕ). Η βασική τους
διαφορά με τα ΣΜΕ είναι ότι δίνουν στον αγοραστή το δικαίωμα αλλά όχι την υποχρέωση να
ζητήσει την εκπλήρωση της συμφωνίας.
Στα συμβόλαια δικαιωμάτων προαίρεσης δηλαδή, ο αγοραστής (holder) αποκτά το δικαίωμα να
αγοράσει ή να πουλήσει έναν υποκείμενο τίτλο σε μία συγκεκριμένη μελλοντική στιγμή και για
προκαθορισμένη τιμή (τιμή εξάσκησης), πληρώνοντας την τιμή του δικαιώματος (option
premium) χωρίς να έχει καμία άλλη υποχρέωση.
Εάν θέλει μπορεί να μην εξασκήσει αυτό το δικαίωμα οπότε απλά χάνει το κεφάλαιο που έδωσε
για την αγορά του δικαιώματος.
Ο πωλητής (εκδότης / writer) πουλάει το δικαίωμα και λαμβάνει την τιμή του δικαιώματος, ενώ
αποκτά την υποχρέωση να αγοράσει ή να πουλήσει τα υποκείμενα μέσα στην συγκεκριμένη
μελλοντική στιγμή και για την προκαθορισμένη τιμή, εάν αυτό απαιτηθεί από τον αγοραστή.
Παράδειγμα:
Έστω ότι ένας επενδυτής αναμένει αύξηση της τιμής μιας συγκεκριμένης μετοχής στο μέλλον,
αλλά δεν επιθυμεί να επενδύσει ένα μεγάλο ποσό σε μετοχές.
Αποφασίζει να αγοράσει ένα δικαίωμα αγοράς μιας μετοχής στη σημερινή τιμή των 20 ευρώ. Το
δικαίωμα αυτό κοστίζει 1 ευρώ ανά μετοχή. Στην περίπτωση που η τιμή της μετοχής αυξηθεί στα
25 ευρώ ο αγοραστής θα εξασκήσει το δικαίωμά του, δηλαδή θα αγοράσει τη μετοχή στα 20
ευρώ την οποία αμέσως μετά θα πωλήσει στο χρηματιστήριο παραγώγων προς 25 ευρώ. Θα
κερδίσει 25 – 20 – 1 = 4 ευρώ.
Αν η τιμή της μετοχής πέσει κάτω από τα 20 ευρώ (πχ στα 15 ευρώ) τότε ο αγοραστής δεν θα
ασκήσει το δικαίωμά του και θα επιβαρυνθεί μόνο με την τιμή του δικαιώματος που πλήρωσε,
δηλαδή 1 ευρώ.
Τα υποκείμενα μέσα μπορεί να είναι νομίσματα, επιτόκια, χρηματιστηριακοί δείκτες, μετοχές,
χρεόγραφα και άλλοι τίτλοι της χρηματαγοράς, ενώ η χρήση των συμβολαίων δικαιωμάτων
προαίρεσης αποσκοπεί στην αντιστάθμιση κινδύνου ή σε κερδοσκοπία.
Παράγοντες επηρεασμού τιμής των options
Η τιμή ενός δικαιώματος προαίρεσης που θα λήξει σε μια μελλοντική στιγμή επηρεάζεται από έξι παράγοντες:
· την τρέχουσα τιμή του υποκείμενου τίτλου
· την τιμή εξάσκησης (strike price)
· την ημερομηνία λήξης του
· τη μεταβλητότητα του υποκείμενου τίτλου
· το ακίνδυνο επιτόκιο (risk-free rate)
· τα αναμενόμενα, κατά τη διάρκεια της ζωής του δικαιώματος, μερίσματα (εάν υπάρχουν)
Η επίδραση αυτών των παραγόντων μπορεί να διαφοροποιείται ανάλογα με το εάν πρόκειται
για δικαίωμα αγοράς ή δικαίωμα πώλησης και ανάλογα με τον τύπο του δικαιώματος.
Δικαίωμα Αγοράς (Call option)
Δικαίωμα αγοράς (call option) είναι ένα συμβόλαιο που δίνει στον κομιστή το δικαίωμα, αλλά όχι
την υποχρέωση, να αγοράσει από τον εκδότη ένα υποκείμενο χρεόγραφο σε μία συγκεκριμένη
τιμή εξάσκησης (strike price), μέχρι την ημερομηνία λήξης του, με αντάλλαγμα μία αμοιβή
(premium).
Ο εκδότης του δικαιώματος αγοράς (call option) αναμένει ότι η αγοραία τιμή του υποκείμενου
χρεογράφου θα πέσει κάτω από την τιμή εξάσκησης πριν την ημερομηνία λήξης, οπότε το
κέρδος του θα είναι η αμοιβή για το δικαίωμα.
Αντίθετα ο αγοραστής του δικαιώματος αγοράς (call option) περιμένει ότι η τιμή του υποκείμενου χρεογράφου θα ανέβει πάνω από την τιμή εξάσκησης πριν την ημερομηνία λήξης, οπότε θα βγάλει κέρδος είτε πουλώντας το δικαίωμα (option), είτε εξασκώντας το.
Αν η τιμή πέσει αρκετά ο επενδυτής θα έχει ζημία ίση με το premium που πλήρωσε στον
εκδότη.
Έτσι ένα δικαίωμα αγοράς (call option) αποκτά μεγαλύτερη αξία καθώς η τιμή του υποκείμενου
χρεογράφου ανεβαίνει σε σχέση με την τιμή εξάσκησης.
Παράδειγμα:
Ένας επενδυτής αγόρασε 50€ ένα δικαίωμα αγοράς (call option) για 100 μετοχές, με τιμή
εξάσκησης στα 20€:
· Αν η τιμή ανέβει στα 30€ και εξασκήσει το δικαίωμα, θα μπορεί να αγοράσει 100 μετοχές
στην τιμή των 20€ από τον εκδότη του call option μέσω του συμβολαίου και να τις
πουλήσει απευθείας στην αγορά για 30€, βγάζοντας κέρδος 950€ (100*(30-20)-50), όπου
50, τα χρήματα που πλήρωσε ο επενδυτής για να αγοράσει αυτό το δικαίωμα (option).
· Αν η τιμή πέσει στα 10€, ο επενδυτής δεν θα εξασκήσει το δικαίωμα, γιατί ενώ μπορεί να
αγοράσει από τον εκδότη τις μετοχές για 20€, τον συμφέρει να τις αγοράσει από την
αγορά για 10€. Σε αυτή την περίπτωση ο επενδυτής χάνει
τα χρήματα που πλήρωσε για να αγοράσει το δικαίωμα (-50€).
Εφόσον με το δικαίωμα αγοράς η τιμή και ο πωλητής για το υποκείμενο χρεόγραφο είναι
εξασφαλισμένα, χρησιμοποιούνται για την αντιστάθμιση κινδύνου (hedging) σε περίπτωση
εκτεταμένης ζημιάς.
In the money/At the money/Out of the money
Ένα δικαίωμα αγοράς (call option) είναι:
· in the money όταν η τιμή εξάσκησης (strike price) είναι χαμηλότερη από την αγοραία
τιμή του υποκείμενου αξιογράφου.
· at the money όταν η τιμή εξάσκησης (strike price) είναι ίση με την αγοραία τιμή του
υποκείμενου αξιογράφου.
· out of the money όταν η τιμή εξάσκησης (strike price) είναι υψηλότερη από την αγοραία
τιμή του υποκείμενου αξιογράφου.
Δικαίωμα Πώλησης (Put option)
Δικαίωμα πώλησης (put option) είναι ένα συμβόλαιο που δίνει στον κομιστή το δικαίωμα, αλλά
όχι την υποχρέωση, να πουλήσει στον εκδότη ένα υποκείμενο χρεόγραφο σε μία συγκεκριμένη
τιμή εξάσκησης (strike price), μέχρι την ημερομηνία λήξης του, με αντάλλαγμα μία αμοιβή
(premium).
Ο εκδότης του δικαιώματος πώλησης (put option) αναμένει ότι η αγοραία τιμή του υποκείμενου
χρεογράφου θα ανέβει πάνω από την τιμή εξάσκησης πριν την ημερομηνία λήξης, οπότε το
κέρδος του θα είναι η αμοιβή για το δικαίωμα.
Ακόμα κι αν η τιμή πέσει αρκετά, ο εκδότης είναι υποχρεωμένος να αγοράσει από τον επενδυτή
στην τιμή εξάσκησης κι έτσι από ένα σημείο και μετά θα αρχίσει να έχει ζημιά.
Αντίθετα ο αγοραστής του δικαιώματος πώλησης (put option) περιμένει ότι η τιμή του
υποκείμενου χρεογράφου θα πέσει κάτω από την τιμή εξάσκησης πριν την ημερομηνία λήξης,
οπότε θα βγάλει κέρδος είτε πουλώντας το δικαίωμα (option), είτε εξασκώντας το.
Αν η τιμή ανέβει αρκετά ο επενδυτής θα έχει ζημία ίση με το premium που πλήρωσε τον εκδότη.
Έτσι ένα δικαίωμα πώλησης (put option) αποκτά μεγαλύτερη αξία καθώς η τιμή του
υποκείμενου χρεογράφου πέφτει σε σχέση με την τιμή εξάσκησης.
Παράδειγμα:
Ένας επενδυτής αγόρασε 50€ ένα δικαίωμα πώλησης (put option) για 100 μετοχές
με τιμή εξάσκησης στα 20€:
· Αν η τιμή πέσει στα 10€ κι εξασκήσει το δικαίωμα, θα μπορεί να αγοράσει 100 μετοχές
στην τιμή των 10€ από την αγορά και να τις πουλήσει απευθείας στον εκδότη του
δικαιώματος πώλησης (put option) για 20€, βγάζοντας κέρδος 950€ (100*(20-10)-50),
όπου 50, τα χρήματα που πλήρωσε ο επενδυτής για να αγοράσει αυτό το δικαίωμα
(option).
· Αν η τιμή ανέβει στα 25€, ο επενδυτής δεν θα εξασκήσει το δικαίωμα, γιατί ενώ μπορεί
να πουλήσει στον εκδότη τις μετοχές για 20€, τον συμφέρει να τις πουλήσει στην αγορά
για 25€. Σε αυτή την περίπτωση ο επενδυτής χάνει τα χρήματα που πλήρωσε για να
αγοράσει το δικαίωμα (-5o€)
Εφόσον με το δικαίωμα πώλησης η τιμή και ο αγοραστής για το υποκείμενο χρεόγραφο είναι
εξασφαλισμένα, χρησιμοποιούνται για την αντιστάθμιση κινδύνου (hedging) σε περίπτωση
εκτεταμένης ζημιάς.
Κατηγορίες συμβολαίων δικαιωμάτων προαίρεσης (options)
Οι όροι εξάσκησης του δικαιώματος διαφέρουν ανάλογα με τον τύπο του:
· American option, μπορούν να εξασκηθούν οποιαδήποτε στιγμή μέχρι την λήξη τους.
· European option, μπορούν να εξασκηθούν μόνο κατά την λήξη τους.
· Bermudan option, μπορούν να εξασκηθούν μόνο σε συγκεκριμένες ημερομηνίες πριν ή
κατά την λήξη τους.
· Barrier option, μπορούν να εξασκηθούν μόνο αν η τιμή του υποκείμενου τίτλου
ξεπεράσει ένα συγκεκριμένο επίπεδο.
· Vanilla option, ονομάζεται κάθε option που δεν είναι exotic.
· Currency option είναι το συμβόλαιο που παρέχει στον δικαιούχο την ευχέρεια να
αγοράσει ή να πωλήσει ένα συγκεκριμένο νόμισμα, σε συγκεκριμένη τιμή κατά τη
διάρκεια μιας συγκεκριμένης χρονικής περιόδου για κάλυψη έναντι του συναλλαγματικού
κινδύνου